Aktualności

Obserwatorium Astronomiczne działające przy Wydziale Fizyki Uniwersytetu w Białymstoku oferuje możliwość przeprowadzenia zajęć z astronomii z uczniami szkół średnich bądź VIII klasy szkoły podstawowej. Ze względu na formę zajęcia są podzielone na dwie grupy: „Lekcje astronomii popularnej – pogadanka” i „Lekcje astronomii praktycznej – warsztaty”. Zajęcia z pierwszej grupy mają charakter ilustrowanego wykładu, z drugiej – praktyczny (obserwacje, pomiary).

 Lekcje astronomii popularnej - pogadanka

     W tej grupie zajęć do wyboru są następujące tematy:

1. Warunki, narzędzia i rezultaty prowadzenia obserwacji astronomicznych,
2. Co można zobaczyć, sprawdzić, zbadać samodzielnie?,
3. Wykrywanie planet pozasłonecznych – jak, po co?.
4. Kopernik, Kepler, Galileusz, Newton – sztafeta gigantów

      W zajęciach może wziąć udział nie więcej niż 22 uczniów. Czas trwania zajęć - ok. 2 godz. Pierwsza cześć spotkania, trwająca ok. 45 minut (niezależnie od tematu), poświęcona będzie omówieniu zasadniczego tematu zajęć. W drugej części uczniowie będą mieli możliwość poznania konstrukcji typowych amatorskich teleskopów optycznych oraz teleskopu będącego głównym instrumentem obserwacyjnym Obserwatorium. Opiekun uczniów powinien zgłosić zainteresowanie uczestniczeniem w zajęciach na wybrany temat oraz sugestię ich terminu pod adresem: branicki@uwb.edu.pl.  Poniżej jest podany krótki opis poszczególnych tematów.

Warunki , narzędzia i rezultaty obserwacji astronomicznych

    Pogadanka pod tym tytułem będzie poświęcona omówieniu:

• Warunków decydujących o lokalizacji największych obserwatoriów astronomicznych,
• Rodzajów i podstawowych cech typowych astronomicznych instrumentów obserwacyjnych
• Standardowych procedur badawczych i ich rezultatów.

     Tematyka tych zajęć jest szeroka. Obejmuje ogólne, lecz podstawowe zagadnienia dotyczące badań astronomicznych i najpełniej odpowiada astronomicznym treściom zawartym w programie fizyki licealnej.

Co można zobaczyć, sprawdzić, zbadać samodzielnie?

     Zasadniczym celem tego spotkania będzie przekonanie słuchaczy o możliwości samodzielnego poznawania świata i towarzyszącej takiemu działaniu badawczej satysfakcji. Omówione będą konkretne przykłady obserwacji możliwych do wykonania bez specjalistycznego sprzętu optycznego - między innymi możliwość:  

• Oceny kształtu wokółsłonecznej orbity Ziemi,
• Oszacowania grubości najgęstszej warstwy ziemskiej atmosfery,
• Oceny kształtu orbity Księżyca ,
• Obserwacji rotacji Słońca i wyznaczenie okresu rotacji,
• Określenia kształtu Galaktyki na podstawie obserwacji drogi mlecznej,

Wykrywanie planet pozasłonecznych – jak, po co?

W tej pogadance omówione będą:

• Metody wykrywania obecności planet wokół odległych gwiazd,
• Warunki uznawane za niezbędne do zaistnienia życia na planecie,
• Cechy globów planet oraz cechy ich orbit mające wpływ na możliwość zaistnienia życia,
• Trudności porozumienia się z istotami pozaziemskimi w przypadku stwierdzenia ich istnienia,
• Intencje skłaniające ludzi do poszukiwania pozaziemskiego życia.

    Kopernik, Kepler, Galileusz, Newton – sztafeta gigantów 

    W tej pogadance będą poruszone następujące wątki:

• Powody skłaniające Kopernika do pracy nad heliocentrycznym modelem konstrukcji świata,
• Podstawowe cechy opracowanego modelu, jego zalety i słabości,
• Przyczyny braku akceptacji modelu Kopernika przez wielu ówczesnych uczonych,  
• Następstwa rewolucji zapoczątkowanej przez Mikołaja Kopernika - wielcy propagatorzy systemu heliocentrycznego i zmiana metod poznawania natury.

Lekcje astronomii praktycznej - warsztaty

      W tej kategorii zajęć do wyboru są trzy tematy:

1. Słońce,
2. Zachód słońca oczami fizyka,
3. Noc astronoma.

    Te zajęcia są adresowane do uczniów zainteresowanych astronomią w stopniu szczególnym. Może w nich uczestniczyć 7 uczniów i ich opiekun/nauczyciel. Zajęcia będą miały charakter praktyczny – uczniowie wykonywać będą obserwacje i pomiary umożliwiające wyznaczanie przybliżonych wartości wielkości astronomicznych lub dokonywanie ważnych wniosków i ocen. Od uczniów uczestniczących w tych zajęciach wymagane będzie wcześniejsze przygotowanie się - przeczytanie kilku/kilkunastu stron wskazanego tekstu.

    Przeprowadzenie tych zajęć wymaga pogodnego nieba, więc uzgodnienie ich terminu będzie możliwe z wyprzedzeniem nie większym niż 2-3 dni. Zajęcia będą prowadzone w pomieszczeniach i na tarasie Obserwatorium Astronomicznego.  Czas trwania zajęć  - ok. 2 godz. Opiekun grupy uczniów powinien zgłosić zainteresowanie uczestnictwem w zajęciach na wybrany temat pod adresem: branicki@uwb.edu.pl.

Słońce

     Uczestnictwo w zajęciach  należy poprzedzić przeczytaniem następujących fragmentów NWO[i]:  str. 129-150/151-162. Plan zajęć:

• Demonstracja tworzenia obrazu Słońca przy wykorzystaniu:

camera obscura, lornetki, typowej amatorskiej lunety, wyspecjalizowanej lunety,  

• Obserwacja i omówienie najważniejszych cech obrazu Słońca – pociemnienia brzegowego, plam, pochodni, protuberancji, granulacji,
• Obserwacja widma słonecznego światła,
• Sugestie obserwacji samodzielnych, lecz dłużej trwających: 1) Śledzenie zmian zaplamienia 2) Oszacowanie okresu rotacji Słońca.

Zachód słońca oczami fizyka

     W tracie zajęć będą obserwowane i badane zjawiska towarzyszące zachodowi Słońca. Uczestnictwo w zajęciach należy poprzedzić przeczytaniem fragmentów NWO i:  str. 45-65/74-80.  Plan zajęć:

• Oszacowanie („grube”) wysokości najgęstszej warstwy ziemskiej atmosfery,
• Oszacowanie wysokości warstw atmosfery generujących poszczególne barwy wieczornej zorzy,
• Obserwacja i pomiary cienia ziemskiego globu w atmosferze,
• Oszacowanie grubości najgęstszej warstwy ziemskiej atmosfery na podstawie pomiaru kątowej wysokości cienia Ziemi,
• Sugestie prostych, lecz dłużej trwających obserwacji prowadzonych o zmierzchu: 1) Obserwacje „podświetlania” chmur 2) Obserwacje srebrzystych obłoków i wyznaczanie ich wysokości.

Noc astronoma

Szczegółowy program tych zajęć będzie zależał od daty, od niej bowiem zależała będzie dostępna obserwacjom część nieba a więc także liczba widocznych i interesujących obiektów. Do końca roku szkolnego 2022/23 edukacyjnie najbardziej interesujące wydają się być te noce, podczas których będzie widoczny Księżyc lub Wenus.

W najbliższych miesiącach Księżyc będzie widoczny w fazie najdogodniejszej do obserwacji w następujących okresach: 27.03 - 1.04.23 / 26.04.23 - 1.05.23 / 26.05.23 - 30.05.23. Uczestnictwo w zajęciach, w których właśnie on miałby być głównym bohaterem, należy poprzedzić przeczytaniem fragmentu NWOi: str. 171-207. Plan zajęć poświęconych Księżycowi:

• Porównanie widma światła Księżyca z widmem Słońca
• Omówienie zależności pomiędzy atrakcyjnością obrazu Księżyca a fazą,
• Identyfikacja widocznych gołym okiem wielkoskalowych struktur na powierzchni Księżyca: mórz, górskich łańcuchów i kraterów,
• Samodzielne wyznaczanie rozmiarów i wysokości wybranych kraterów i wzniesień,
• Orientacyjne oszacowanie odległości Księżyca,
• Wykonanie zdjęcia Księżyca,
• Sugestie samodzielnych, lecz dłużej trwających obserwacji Księżyca: 1) Obserwacja ruchu Księżyca względem gwiazd 2) Ocena kształtu orbity Księżyca na podstawie pomiarów średnicy jego tarczy 3) Obserwacja „światła popielatego”.

Do końca roku szkolnego zachodnią część nieba zdominuje widok Wenus. Zajęcia poświęcone tej planecie mogą, jak w przypadku Księżyca, wypełnić niemal cały czas przewidziany na zajęcia. Jeśli Wenus miałaby być główną bohaterką zajęć, to uczestnicy spotkania powinni wcześniej przeczytać fragment NWOi: str. 253 -268. Plan zajęć:

• Omówienie widoczności Wenus – kiedy jest „Jutrzenką”, kiedy „Gwiazdą Wieczorną”,
• Porównanie widma światła Wenus z widmem Słońca,
• Obserwacja i pomiary geometrii tarczy planety,
• Oszacowanie odległości do planety i promienia jej wokółsłonecznej orbity na podstawie wykonanych pomiarów,
• Wykonanie zdjęcia planety,
• Sugestie samodzielnych, lecz dłużej trwających obserwacji: 1) Oszacowanie promienia orbity Wenus i jej odległości od Ziemi na podstawie pomiarów kątowej odległości Słońce-Wenus.

Do końca czerwca 2023 na południowo-zachodnim niebie poza Wenus będzie także widoczny Mars.

                                                                                                                                                                      Andrzej Branicki

[i] NWO jest skrótem odnoszącym się do książki: „Na własne oczy”, Andrzej Branicki, PWN, Warszawa 2014 i wydania późniejsze.